List Jakuba jest pierwszym z grupy tak zwanych "listów powszechnych". Należą do tej grupy także Listy Piotra, Jana i Judy. Listy te nie są adresowane do konkretnej osoby, czy wspólnoty, lecz do całego Kościoła; mają charakter ogólny, powszechny.
Autor
Ustalenie autorstwa listu przysparza spore kłopoty. Wiemy, że autorem Listu jest Jakub, ale nie możemy być pewni, o którego Jakuba chodzi. Z kart Nowego Testamentu znamy bowiem co najmniej trzech mężczyzn o tym imieniu i potencjalnie każdy z nich mógłby być uznany za autora Listu. Najbardziej znany nam z opisu ewangelicznego Jakub, to apostoł Jezusa, brat Jana. Jakub i Jan zwani byli "synami gromu", a ich ojcem był Zebedeusz. Jakub, Jan i Piotr byli z Jezusem na Górze Przemienienia. Tego Jakuba określa się mianem "Jakuba Starszego". Został on zgładzony przez Heroda w tym samym czasie, w którym uwięziono apostoła Piotra. Wiemy o tym z relacji Dziejów Apostolskich ( Dz. Ap. 12, 1 - 2 ). Jakub Starszy był więc pierwszym z apostołów - męczenników. Został ścięty już w 44 r. n.e. Część biblistów jemu przypisuje autorstwo Listu Jakuba, ale wydaje się, że jego męczeńska śmierć nastąpiła zbyt wcześnie, by mógł napisać ten List.
Inny Jakub, zwany "Jakubem Młodszym", także należał do dwunastu najbliższych uczniów Jezusa. Był on synem Alfeusza. Najprawdopodobniej był bratem Lewiego, czyli Mateusza, autora pierwszej Ewangelii, gdyż jego ojciec także nosił imię Alfeusz. Poza tym o Jakubie Młodszym niczego więcej nie wiemy. Nie wydaje się prawdopodobne, by on był autorem Listu Jakuba.
Trzeci Jakub, którego niemal cała tradycja uważa za autora Listu, to Jakub zwany "Bratem Pańskim". Mateusz w 13 rozdziale swej Ewangelii pisze o Jezusie, który przybył do Nazaretu: "A przyszedłszy w swoje ojczyste strony, nauczał w synagodze ich, tak iż się bardzo zdumiewali i mówili: Skąd ma tę mądrość i te cudowne moce? Czyż nie jest to syn cieśli? Czyż matce jego nie jest na imię Maria, a braciom jego Jakub, Józef, Szymon i Juda?" (Mat. 13, 54 - 55). W czasie publicznej działalności Jezusa jego bracia nie rozumieli go. W Ewangelii Jana czytamy: "nawet bracia jego nie wierzyli w niego" ( Jan 7, 5 ). Jednak Jakub zostal pózniej przelozonym pierwszej wspólnoty chrzescijanskiej w Jerozolimie. Jak do tego doszlo? Tego nigdy sie nie dowiemy. Z pewnoscia jednak pewien slad, wskazujacy na okolicznosci, w jakich nastapila wielka zmiana w zyciu Jakuba znajduje sie w slowach ap. Pawla, który, wymieniajac w I Liscie do Koryntian kolejne objawienia sie Zmartwychwstalego Chrystusa pisze: "Potem ukazal sie Jakubowi" ( I Kor. 15, 7 ). Nie wiemy, jaki przebieg mialo spotkanie Jakuba ze zmartwychwstalym Jezusem. Ale wiemy, jakie byly efekty tego spotkania. Jakub został przełożonym pierwotnego Kościoła w Jerozolimie. Relacja księgi Dziejów Apostolskich nie pozostawia co do tego żadnych wątpliwości. To Jakuba Piotr zawiadomił o swoim wyjściu z więzienia ( Dz. Ap. 12, 17 ). Jakub przewodniczył naradzie w Jerozolimie, kiedy wyrażono zgodę na wejście nawróconych pogan do Kościoła chrześcijańskiego ( Dz. Ap. 15 ). To z Jakubem i Piotrem spotkał się ap. Paweł w czasie swojej pierwszej wizyty w Jerozolimie. Z Jakubem, Piotrem i Janem uzgadniał zakres swojej pracy. W Liście do Galacjan Paweł napisał: "Gdy poznali okazaną mi łaskę, Jakub, Piotr i Jan, którzy są uważani za filary, podali mnie i Barnabie prawicę na dowód wspólnoty" (Gal. 2, 9 ). Z tych relacji wyraźnie wynika, że Jakub był przełożonym pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej w Jerozolimie.
Jakub zginął śmiercią męczeńską w 62 r. n.e. Doprowadził do tego arcykapłan Annasz, który wykorzystał fakt, że zmarł prokurator Palestyny Festus, a jego następca Albinus jeszcze nie dotarł do Jerozolimy. Wiemy o tym z relacji żydowskiego historyka Józefa Flawiusza, który tak pisze w kronice, zatytułowanej "Dawne dzieje Izraela":
"Annasz (. . .) sądząc, że nadarzyła się dogodna sposobność, ponieważ zmarł Festus, a Albinus był jeszcze w drodze, zwołał Sanhendryn i stawił przed sądem Jakuba, brata Jezusa zwanego Chrystusem oraz kilku innych. Oskarżył ich o naruszenie Prawa i skazał na ukamienowanie". Wydarzenie to opisał także inny historyk, Hegesippus, a jego relację przekazał Euzebiusz, w dziele "Historia Kościoła". Czytamy tam między innymi, że gdy kamienowano Jakuba, modlił się on "Błagam Cię, Panie Boże i Ojcze, przebacz im, gdyż nie wiedzą co czynią." A przedtem, zaprowadzony przez uczonych w Piśmie na krużganek świątyni, zapytany: "Powiedz nam, kim jest ten Jezus?", odpowiedział: "Dlaczego pytacie mnie o Syna Człowieczego? Siedzi On w niebiesiech, po prawicy wielkiej Mocy, skąd przyjdzie na obłokach niebiańskich". Jakub został więc męczennikiem, wiernym sługą Jezusa, wyznającym Go jako Pana do ostatnich chwil swego życia.
Czas powstania Listu
Skoro Jakub zginął śmiercią męczeńską w 62 r. n.e. jego list datować należy z pewnością przed tym terminem. Przypuszcza się nawet, na podstawie analizy treści i formy Listu, że mógł on powstać bardzo wcześnie, jeszcze przed soborem w Jerozolimie, a więc przed 49 r. n.e. Jest to więc jedno z najwcześniejszych, jeśli nie najstarsze pismo kanonu Nowego Testamentu. Najwcześniejszy list ap. Pawła, I List do Tesaloniczan został napisany znacznie później, ok. 52 - 56 r. n. e.
Poselstwo Listu
Treść Listu Jakuba porównywana jest często z nauką Listów apostoła Pawła. Wielu krytyków wskazuje na rzekome sprzeczności występujące pomiędzy nauką Pawła a Jakuba. Przy uważnej lekturze można jednak dostrzec, że Jakub nie naucza inaczej, niż Paweł. Kładzie jedynie inaczej akcenty, nauczając na temat wiary i uczynków. Centralnym tematem Listu Jakuba jest wiara , podobnie jak w listach Pawła. Jakub jednak kładzie główny akcent na skutki, efekty wiary. Mówi o dobrych czynach, jako o wyniku wiary, owocu usprawiedliwienia.
W nauczaniu Pawła występują dwa aspekty usprawiedliwienia z wiary. Apostoł naucza o wierze, jako korzeniu zbawienia oraz o dobrych uczynkach, jako owocu zbawienia. Innymi słowy: wiara jest czymś, co przynosi zbawienie, a dobre czyny czymś, co potwierdza zbawienie. Wiara jest warunkiem, a uczynki skutkiem zbawienia.
Najpełniej formułuje Paweł te dwa aspekty zbawienia w Liście do Efezjan, gdzie znajdujemy takie jego słowa: "Łaską zbawieni jesteście przez wiarę, i to nie z was: Boży to dar, nie z uczynków, aby się kto nie chlubił" (Efez. 2, 8 - 9). Jest to stwierdzenie podkreślające prawdę, że usprawiedliwieni jesteśmy jedynie dzięki wierze, że nikt z nas nie jest sobie w stanie zasłużyć na zbawienie. Ale apostoł Paweł zaraz dodaje: "...jesteśmy stworzeni w Chrystusie Jezusie do dobrych uczynków, do których przeznaczył nas Bóg, abyśmy w nich chodzili" ( Efez. 2, 10 ). I tu jest mowa o efektach, o skutkach zbawienia. Kto uzyskuje zbawienie jako dar, dzięki wierze, będzie czynił dobro, będzie "chodził w dobrych uczynkach", jak pisze Paweł. Prawdziwa wiara, przynosząca zbawienie, będzie owocowała dobrymi uczynkami.
I tę właśnie prawdę podkreśla w swoim liście ap. Jakub. Jeśli wiara nie rodzi dobrych czynów, nie jest to prawdziwa, przynosząca zbawienie wiara.
Ta nauka pochodzi od samego Jezusa, który mówił: "Po owocach poznacie ich". Apostoł Paweł napisał Koryntianom: "choćbym miał pełnię wiary, tak, żebym góry przenosił, a miłości bym nie miał, byłbym niczym." Apostoł Jakub pisze: "Wiara, jeżeli nie ma uczynków, martwa jest sama w sobie" ( 2, 17 ). Tę wypowiedź Jakuba możemy uznać za kluczowe stwierdzenie jego listu. Myśl ta jest sformułowana w Liście Jakuba jeszcze inaczej. W pierwszym rozdziale, w 22 wierszu czytamy: "Bądźcie wykonawcami Słowa, a nie tylko słuchaczami, oszukującymi samych siebie."
List Jakuba ma więc charakter praktyczny, moralny. Jakub pisze o etyce chrześcijańskiej, nie o chrześcijańskiej doktrynie. Podkreśla tę prawdę, że człowiek usprawiedliwiony z wiary, zbawiony dzięki łasce Bożej, powinien w czynach, w życiu na codzień potwierdzać swą wiarę czynieniem dobra, okazywaniem miłości.
Jakub, brat Pański, był takim właśnie człowiekiem: prawym, cieszącym się wielkim szacunkiem i poważaniem. Dlatego nazywano go Sprawiedliwym. Tradycja mówi, że nadano mu także inny przydomek: "Kolano Wielbłąda".Tak dużo czasu przeznaczał na modlitwę, że skóra na jego kolanach była zrogowaciała, jak u dromadera.
List Jakuba zawiera tak wiele cennych nauk o praktycznej naturze, że porównuje się go często zarówno z ewangelicznym Kazaniem na Górze, jak i z Księgą Przysłów, Księgą Przypowieści Salomona. Apostoł Jakub omawia chrześcijańską postawę wobec różnych doświadczeń i pokus, podkreśla wagę dobrych uczynków, płynących z wiary, przede wszystkim uczynków miłości bliźniego, występuje przeciw kłótliwości, plotkarstwu, chciwości, przywiązaniu do świata i przeciwko uciskowi ubogich. Jest więc List Jakuba jednym wielkim wezwaniem, skierowanym do chrześcijan, by prowadzili życie godne wyznawanej przez siebie wiary, prawe, uczciwe, mądre, aktywne, słowem życie godne uczniów Jezusa Chrystusa.
otóż autorstwo i czas powstania listu są tak bardzo niepewne, że mógł on równie dobrze powstać długo przed Jezusem. Odniesienie do osoby Jezusa w całym liście jest zaledwie dwukrotne i uważa się, że te fragmenty zostały dodane później:
.
Gdyby się wykreśliło te pierwsze wersety reszta tekstu nie zmieniła by sensu.
Dlatego tego Listu nie można brać w oderwaniu od całości Pisma Świętego, bo wyjdą nam rzeczy co najmniej dziwne.